Τι είναι τέχνη;

Ένα ερώτημα που συνεχίζει μέχρι και σήμερα να αποτελεί ένα μυστήριο για όλους μας! Διότι η τέχνη είναι μία έννοια ευρύτερη, με βαθύ νόημα και ουσιαστικό περιεχόμενο…

Συνεπώς, ένας «ξερός» ορισμός δεν μπορεί να αποδώσει την πραγματικότητα της τέχνης ούτε να απεικονίσει το μεγαλείο της. Μπορεί μόνο να προσεγγίσει, ως ένα βαθμό, το ρόλο, τον σκοπό και ίσως κάποιες ιδιότητες οι οποίες μπορεί να χαρακτηρίζουν την τέχνη.

Σαφώς, με το εν λόγω θέμα έχουν ασχοληθεί και συνεχίζουν να ασχολούνται πολλοί άνθρωποι του πνεύματος. Προσπάθησαν, μέσα από τη δική τους οπτική γωνία ο καθένας, να ορίσουν την τέχνη και να αφήσουν την προσωπική τους σφραγίδα σε αυτή την προσπάθεια αποσαφήνισης μίας έννοιας, την οποία όλοι κατανοούμε, αλλά κανείς δε μπορεί να την ορίσει επακριβώς. Ας δούμε, λοιπόν, μερικούς ορισμούς που έχουν κατά καιρούς δοθεί.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα Τολστόι, «Τέχνη είναι κάθε δημιουργία που με ειλικρίνεια εκφράζει το αίσθημα που βίωσε ο καλλιτέχνης και, χωρίς ανάγκη ερμηνείας και εξήγησης, το μεταβιβάζει άμεσα στον αποδέκτη του έργου, δημιουργώντας μια συναισθηματική ένωση ανάμεσά τους. Αυτό σημαίνει ότι η αληθινή τέχνη δε μπορεί σε καμμία περίπτωση να είναι εγκεφαλική ή επιτηδευμένη – οφείλει εξ’ ορισμού να είναι προσιτή και κατανοητή σε όλους, ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου, ώστε να συγκινεί τους ανθρώπους και να τους επηρεάζει ψυχικά…σαν κάτι που ήξεραν από την αρχή, αλλά αδυνατούσαν να το εκφράσουν. Μόνο τότε η τέχνη μπορεί να επιτελέσει τον προορισμό της: να παραμερίσει τη βία και να ενώσει την ανθρωπότητα σε μια οικουμενική αδελφότητα». Για τον Γκυγιώ, «Μέτρο της αξίας οποιουδήποτε έργου τέχνης είναι η ένταση με την οποία αυτό εκφράζει τη ζωή», ενώ για τον Βαλερύ, «Το έργο τέχνης δεν είναι συναισθηματική συγκινησιακή έκφραση, αλλά μορφοποίηση πνευματικών δυνάμεων». Για τον Καντ, «Ένα έργο τέχνης πρέπει να προσφέρει ένα ευαίσθητο αντικείμενο. Το αν είναι ωραίο ή άσχημο δεν έχει τόση σημασία. Η καλλιτεχνική ομορφιά είναι η όμορφη αναπαράσταση ενός αντικειμένου και όχι η αναπαράσταση όμορφου αντικειμένου. Η αναπαράσταση είναι το αποτέλεσμα της ελευθερίας των γνωστικών μας ικανοτήτων». Για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, «Η τέχνη αποτελεί μίμηση και αναπαράσταση της πραγματικότητας», με τη διαφορά ότι, κατά τον Πλάτωνα, η τέχνη είναι "μίμησις μιμήσεως", γιατί η πραγματικότητα που αντιγράφει η τέχνη, είναι και αυτή αντίγραφο ενός άλλου, νοητού κόσμου (Πολιτεία).

Πρόκειται επομένως για μια έννοια περίπλοκη, η οποία δεν υπόκειται σε μηχανισμούς διανοητικοποίησης ούτε σε λογικούς περιορισμούς οι οποίοι «φυλακίζουν» την απεραντοσύνη του περιεχομένου της! Κι όλα αυτά γιατί η τέχνη είναι πολυδιάστατη και μυστηριακή, ενώ συχνά, ως έννοια, εμπεριέχει αντικρουόμενα μεταξύ τους στοιχεία! Για παράδειγμα, είναι ανάγκη έκφρασης και επικοινωνίας, προωθώντας έναν τρόπο ζωής ο οποίος κατευθύνεται από την κοινωνικότητα, και ταυτόχρονα μπορεί να είναι μέθοδος, αιτία και αποτέλεσμα «απομόνωσης, ενδοσκόπησης και αυτογνωσίας», παραπέμποντας σε έναν περισσότερο μοναχικό βίο. Είναι διαδικασία ατομική, κατά την οποία ένας καλλιτέχνης συγκεντρώνει τα προσωπικά του ταλέντα και καταθέτει οργανωμένα και συνειδητά τα συναισθήματα και την ψυχή του πάνω στις δημιουργίες του! Είναι, όμως, και διαδικασία συλλογική, κατά την οποία ο καλλιτέχνης μοιράζεται το δημιούργημά του μαζί με το σύνολο των ανθρώπων που απαρτίζουν την κοινωνία στην οποία ζει. Ανταλλάζει ψυχικές ενέργειες και επικοινωνεί μαζί τους μέσα από το έργο τέχνης του. Επιπλέον, η τέχνη μπορεί να είναι τόσο μεταβίβαση συναισθημάτων, όσο και μεταφορά διανοητικών ερεθισμάτων στους αποδέκτες της. Ακόμη, η τέχνη μπορεί να αποτελεί την γέφυρα επικοινωνίας με το παρελθόν, ανοίγει όμως και νέα μονοπάτια μέσω των οποίων καταλήγουμε με τη φαντασία μας στο μέλλον και μας δίνεται το έναυσμα, ώστε να ονειρευόμαστε ένα πιο όμορφο και δίκαιο αύριο!

Συν τοις άλλοις, η τέχνη είναι το «αποτύπωμα» του ανθρώπινου συναισθήματος, αλλά ταυτόχρονα και η «σφραγίδα» της ανθρώπινης λογικής. Μια πρόσθετη αντίφαση που χαρακτηρίζει την έννοια της τέχνης είναι η ικανότητα που έχει να προκαλεί ποικίλα συναισθήματα, από φόβο και θλίψη (όταν μας υπενθυμίζει άσχημες μνήμες από την ανθρώπινη ιστορία ή δυσάρεστα προσωπικά μας βιώματα) μέχρι χαρά και αισιοδοξία, όταν εστιάζει σε όμορφες και ιδανικές καταστάσεις της ζωής. Τέλος, η τέχνη μπορεί άλλοτε να είναι ρεαλιστική, άλλοτε να εμπεριέχει το στοιχείο του μη πραγματικού, μέσω της εξιδανίκευσης ή της υπερβολικής απαισιοδοξίας.

Σαφώς, δεν θα έπρεπε να αγνοηθεί και η ετυμολογία της λέξης «τέχνη», η οποία θα μπορούσε ίσως να αποτελέσει μια ασφαλή μέθοδο για να προσεγγίσει κανείς την εν λόγω έννοια. Η τέχνη, λοιπόν, είναι ομόρριζη της λέξης «τέκνο», η οποία προέρχεται από το ρήμα «τίκτω». Άρα, κατά την ετυμολογία της, τέχνη σημαίνει «γέννημα» και αντικατοπτρίζει τη δημιουργικότητα και το ταλέντο του ανθρώπου.

Δεν είναι δύσκολο, λοιπόν, να συμπεράνει κανείς ότι η τέχνη είναι μια έννοια πολυδιάστατη, αινιγματική και μαγευτικά διφορούμενη. Καταθέτοντας τη δική μου άποψη, θα ολοκληρώσω την ανάλυσή μου, λέγοντας ότι, κατ’ εμέ, η τέχνη υπερβαίνει τις εξαρτήσεις της ύλης, έχει πνευματική υπόσταση, γεννά ή φέρνει στην επιφάνεια συναισθήματα, δίνει «τροφή» για σκέψη και προβληματισμό, διαμορφώνει συνειδήσεις, αφυπνίζει από τον «πνευματικό λήθαργο», είναι ανθεκτική στο χρόνο, καταρρίπτει τα εθνικά σύνορα, είναι αντανάκλαση της πραγματικότητας αλλά ταυτόχρονα και αναίρεσή της, είναι με λίγα λόγια η «μετουσίωση» της ανθρώπινης ψυχής και συμβολίζει την αξία της μοναδικότητας και ταυτόχρονα της οικουμενικότητας.

 

 του Ηλία Λίσκα